ГъвечIи къуш
Аялризни кваз чида хьи, дуьньядин виридалайни гъвечIи къуш колибри (hummingbird) я. Анжах адалайни гъвечIи къушар ава. Абурук Кьибле-РагъакIидай Азиядай тир чIулав кIвачерин куьлуь лекь ва Борнео кьураматда яшамиш жезвай лацу хур квай сорокапут акатзава. И къушарин бедендин яргъивал, чпин 5 сантиметрдин тумни галаз 14-15 сантиметр я. Заланвал лагьайтIа, 35 граммдив агакьзава.
Фад фидай къуш
Орнитологри лугьузвайвал, сапсан (Fаlсо peregrinus) кьван фад фидай кьвед лагьай къуш авач. Гъуьрчез экъечIдайла ва вичин чилер хуьдайла ада сятда 200 км рехъ кьетIзава.
ГъвечIи балугъ
Дуьньядин виридалайни чIехи балугъ китдин акула тирди малум я. Ингье виридалайни гъвечIи балугъ гьим ятIа виридаз чидач. Им Гьинд-Тихий океанда гьалтзавай Trimmaton nanus я. Адан эркекдин яргъивал 8,9 мм, дишидан яргъивал 9 миллиметр я.
Яргъал рехъ
Ам крачка (обыкновенная крачка, sterna hirundo) лугьудай адетдин къушра кьетIнай. 1996-йисан 15-августдиз Финляндияда Вирен патав гвай вичин муг тур ам 1997-йисан 24-январдиз Австралиядин Виктория штатда авай. Къушра 25750 км-дин рехъ кьетI авунвай.
Яргъалди уьмуьр гьалзавайди
Виш йисуз ва гьадалайни гзаф уьмуьр гьалзавай къушарикай гзаф риваятар ава. Гьакъикъатдал атайла къушар азадвиле са акьванни пара яшамиш жезвач. Абурун уьмуьр 45 йисалай артух туш. Ингье инсандин ихтиярда гьатайла абурун уьмуьр яргъи жезва. Америкадин Висконсин Штатдин Барабу шегьердин вири дуьньядин дурнаяр хуьдай фондуни хвейи Вулф тIвар ганвай Сибирдин дурнади (сибирский белый журавль, crus leucogeranus) 82 йисуз уьмуьр гьалнай.
Лондондин зоопаркда 1982-йисуз кьейи кьилел хъипи кукIуш алай какадудин Коки (желтохохлый какаду, cacatua galerita) 80 йис тир.
Гагь-гагь чпин яшар 68-дав агакьдай страусрилай алатайла виридалайни гзаф яшамишзавай кIвалин къуш къаз (гусь, goose) я. 1976-йисуз 50 яшинда авай са къаз кьенай.
Заланвал гьамиша пар жедач (кондор)
Дуьньядин виридалайни залан къуш анддин кондор (андский кондор,vultur gryphus ) я . Адан эркекдан заланвал 9-12 кг я. Луваррин гьяркьуьвал 3 метрдилай гзаф я. Америкадин Лос-Анжелес шегьерда авай Калифорниядин академияда вичин аюх хуьзвай калифорниядин кондордин заланвал 14,1 килограм тир.
Фаддиз сирнавдайди
Вири къушари хъсандиз сирнавда. Абуру вацIара, вирера, гьуьлера, океанра чпин гьунарар къалурда ва чеб тай авачир сирнавчияр тирди малумарда. Ингье и рекьяй пингвинрив (папуанский пингвин, pygoscelis papua) агакьдайди авач. Абуру сятда 27 км рехъ кьетIда.
Дериндиз кьил ягъизвайди
Виридалайни дериндиз кьил ягъана сирнавзавай къуш император пингвин (императорский пингвин, aptenodytes forsteri) я. 1990-йисуз Антарктидадин мукьув гвай Росса гьуьле и пингвинди 483 метрдин дериндиз сирнавнай. Ихьтин деринвилиз гьахьун патал инсандиз цин кIаникай фидай лодка герек я.
Газета «Самур» № 1 (236) 2011-йисан 28-янвaрь